Niektórzy badacze uważają, że osoby, które mają nieco wybujałe zdanie o sobie, są psychicznie silniejsze, mniej zestresowane i mniej narażone na depresję. Jednak istnieje pragnienie uznania, które wkracza na obszar patologiczny. Jest nim narcystyczne zaburzenie osobowości, który może powodować komplikacje w życiu zarówno osoby zdiagnozowanej, jak i znacznie utrudniać funkcjonowanie w jej otoczeniu.

Narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD) to jedno z 10 zaburzeń osobowości uznanych w DSM-5 czyli klasyfikacji zaburzeń psychicznych wg. specjalistów ds. zdrowia psychicznego. Charakterystyczne cechy NPD obejmują m.in. wyolbrzymione poczucie własnej ważności, brak empatii wobec innych i głęboką potrzebę ciągłej uwagi lub podziwu. 

Podczas gdy poczucie własnej wartości osoby z NPD może być niezwykle wysokie, paradoksalnie może być też bardzo kruche i zależne od zewnętrznej walidacji. Takie osoby wierzą w nieracjonalne fakty na swój temat (np. że są mądrzejsze czy atrakcyjniejsze niż wszyscy wokół nich), a także łatwo deprecjonują innych. Osoby z zaburzeniami osobowości często doświadczają także trudności w relacjach z bliskimi np. przyjaciółmi czy współpracownikami.

Różnice między mężczyznami a kobietami z NPD

Zaburzenie to występuje z większą częstością u mężczyzn niż u kobiet. Musimy pamiętać jednak o tym, że procent ten jest zawsze zaniżony, ponieważ osoba z NPD musi przyznać, że ma taki problem, co oczywiście wymaga odwagi i wyjścia poza komfortowe normy społeczne. Problem polega też na tym, że osoby cierpiące na to zaburzenie uważają najczęściej, że problem dotyczy wszystkich innych, a nie ich samych.

Zaburzenie to może manifestować się inaczej u mężczyzn i kobiet. Według badań, w porównaniu z mężczyznami, narcystyczna osobowość u kobiet jest bardziej skłonna do głębokiego poczucia niepewności, męczeństwa, zazdrości i rywalizacji z innymi kobietami, często traktując je jako „zagrożenie”. Mężczyźni natomiast są bardziej skłonni do wykorzystywania innych i uważają się za uprawnionych do pewnych przywilejów. Są również bardziej skłonni do okazywania asertywności lub żądzy władzy. Jeśli chodzi o próżność, obie płcie mają je w równym stopniu. Jednak nie oznacza to, że przedstawione cechy są zawsze przypisane jednej płci. 

Objawy narcystycznego zaburzenia osobowości

Do dziesięciu najczęstszych cech NPD należą:

1. Wyolbrzymione poczucie własnej ważności.

2. Potrzeba ciągłego podziwu.

3. Oczekiwanie specjalnego traktowania.

4. Wyolbrzymianie osiągnięć i talentów.

5. Negatywna reakcja na krytykę.

6. Skupienie na fantazjach o sile, sukcesie i pięknie.

7. Wykorzystywanie innych.

8. Brak zdolności lub niechęć do poznania potrzeb i uczuć innych.

9. Aroganckie zachowanie.

10. Skłonności do manipulacji w celu osiągnięcia korzyści.

Diagnoza narcystycznego zaburzenia osobowości

Narcyzm to etykieta, która często jest przyklejana gdy ktoś wydaje się zarozumiały lub działa zawsze we własnym interesie. Jednak przejawianie takich zachowań jednorazowo, nie może być uznawane od razu za zaburzenie. Musimy pamiętać, że są to cechy, które w zależności od kontekstu sytuacyjnego mogą zostać zaobserwowane także u osób zdrowych. 

Narcystyczny sposób myślenia i zachowania pojawia się we wszystkich obszarach życia, od pracy i obszarów zainteresowań po relacje rodzinne i miłosne. Kliniczna diagnoza NPD jest udzielana osobie doświadczającej społecznego i zawodowego upośledzenia oraz subiektywnego dyskomfortu. To oznacza, że narcystyczne zachowanie jednostek nie tylko wpływa na pracę i życie osobiste, ale także są oni świadomi, że jest destrukcyjne.

NPD nie jest rodzajem schorzenia, które można zdiagnozować za pomocą badania krwi czy jednej, uniwersalnej skali. Specjalista zwykle nie zdiagnozuje tego zaburzenia, dopóki pacjent nie boryka się z negatywnymi konsekwencjami swoich zachowań i sam nie szuka pomocy.

Przyczyny narcystycznego zaburzenia osobowości

Badacze zgadzają się, że istnieją zarówno przyczyny genetyczne, jak i środowiskowe. Osoby z zaburzeniem narcystycznym osobowości wykazują mniejszą objętość substancji szarej w wyspie (części mózgu związanej z empatią, regulacją emocji, współczuciem i funkcjonowaniem poznawczym).

Zjawisko to rozwija się w czasie, najczęściej w okresie dorosłości, choć początki mogą być zauważalne w okresie dojrzewania. Zaburzenia osobowości są zazwyczaj diagnozowane u osób powyżej 18 roku życia. W przypadku dzieci ważne jest zrozumienie, że niektóre narcystyczne cechy są typowe dla wieku i nie oznacza to, że zachowanie rozwinie się w zaburzenie. Naukowcy uważają, że pełna manifestacja NPD może wystąpić, gdy rozwój interpersonalny jest zakłócony. 

Przykładami bodźców, które mogą wpłynąć na występowanie zaburzenia są m.in.:

– Nauka manipulacyjnego zachowania od rodziców lub rówieśników.

– Doświadczanie poważnego nadużycia lub zaniedbania w dzieciństwie.

– Niekonsekwentne lub nieprzewidywalne zachowanie rodziców.

– Wychowywanie się z nierealnymi oczekiwaniami otoczenia.

– Brak rzeczywistej informacji zwrotnej i konstruktywnej krytyki.

– Wychowanie w przekonaniu, że samoocena zależy od aprobaty otoczenia.

Metody leczenia narcystycznego zaburzenia osobowości

W przypadku osób narcystycznych najczęstszymi powodami do wizyty u specjalisty jest niestety szukanie wsparcia dla swojej perspektywy lub przymus bliskiej osoby. Czasami potrzebne jest poważne ultimatum, porażka lub strata, aby u osoby z tym zaburzeniem pojawiła się decyzja o szukaniu pomocy.

Spotkania z psychologiem lub terapeutą są dobrym rozwiązaniem, ponieważ mogą pomóc w zwiększeniu empatii i współczucia. Spotykając się z terapeutą, można nauczyć się lepiej odnosić do innych, co może sprzyjać lepszym relacjom interpersonalnym, a także zyskać lepsze zrozumienie swoich własnych emocji.

W trakcie terapii specjalista może pracować nad:

1. Poprawą relacji z bliskimi i współpracownikami.

2. Tolerowaniem krytyki i porażek.

3. Rozumieniem i regulowaniem swoich uczuć.

4. Minimalizowaniem pragnienia osiągnięcia nierealistycznych celów.

5. Nieopieraniem swojej wartości na aprobacie otoczenia. 

Nie ma specyficznych leków psychotropowych na to NPD, ale w jego przypadku istnieje wysokie prawdopodobieństwo współwystępowania innych zaburzeń psychicznych. Jeśli istnieje podejrzenie depresji, problemów z uzależnieniem lub zaburzeniem odżywiania, chorobą afektywną dwubiegunową lub innymi problemami, psychiatra może przepisać leki pomocne w leczeniu zaburzeń współwystępujących.

Podsumowanie

narcystyczne zaburzenie osobowości stanowi kompleksowy obszar badań, gdzie wybujałe ego może oscylować między naturalną pewnością siebie a patologicznym narcyzmem. Różnice między płciami rzucają dodatkowe światło na ten temat, podkreślając unikalne wyzwania związane z NPD u mężczyzn i kobiet. Diagnoza tego zaburzenia wymaga spojrzenia nie tylko na indywidualne cechy, lecz także na społeczne i zawodowe skutki. Zrozumienie przyczyn NPD, obejmujących zarówno elementy genetyczne, jak i środowiskowe, jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

W obliczu tych wyzwań terapia staje się kluczowym narzędziem w procesie poprawy relacji interpersonalnych, regulacji emocji i budowania zdrowszego poczucia własnej wartości u osób dotkniętych NPD. Jednakże kluczowym momentem w tym procesie jest świadomość negatywnych konsekwencji własnych zachowań, co często staje się impulsem do podjęcia decyzji o poszukiwaniu pomocy.

Warto podkreślić, że mimo braku konkretnych leków na NPD, skomplikowana natura tego zaburzenia wymaga holistycznego podejścia, uwzględniającego zarówno aspekty psychoterapeutyczne, jak i ewentualne leczenie współwystępujących zaburzeń psychicznych. Tylko poprzez zrozumienie i aktywne zaangażowanie w proces leczenia można dążyć do poprawy jakości życia osób dotkniętych narcystycznym zaburzeniem osobowości.

Autor: Zuzanna Demska-Buszkiewicz

Sprawdź, kiedy warto pójść do psychologa